Een stukje geschiedenis van Veense bodem
We leven in het Veenendaal van nu. Maar staan we ook wel eens stil bij het verleden? Hoe is ‘t Veen een zelfstandige gemeente geworden? Wat is er allemaal voorgevallen op onze krappe twintig vierkante kilometers? Tijd om een duik te nemen in onze geschiedenis. We gaan terug naar 1795, het jaar dat Veenendaal zich losmaakt van de stad Rhenen.
Het is begin januari 1795 als de legers van Napoleon de bevroren rivieren oversteken en op zaterdag 17 januari 1795 in Veenendaal arriveren. Deze gebeurtenis brengt een hoop teweeg... Samen met enkele inwoners wordt een vrijheidsboom (hét symbool van de revolutiekreet ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ op de Markt geplaatst. De tijd is aangebroken om Veenendaal los te maken van de stad Rhenen.
Al snel volgt een vervolgactie. Op 11 februari komen enkele burgers uit het Stichts en Gelders Veenendaal bij elkaar om de vorming van een eigen gemeentebestuur voor Veenendaal te bespreken. En daarmee los te komen van Rhenen en Ede. De Geldersen zien echter niets in deze plannen en verlaten de vergadering. De ‘Stichtsen’ zetten de vergadering rustig voort en vertrekken kort hierop naar het bestuur van de provincie Utrecht, om daar de afscheidingsplannen voor te leggen.
Begin juni wordt een officieel verzoek ingediend om Veenendaal een zelfstandige gemeente te laten zijn en al een week later volgt het antwoord van de Representanten ‘s Lands Utrecht dat er geen bezwaren zijn. Rhenen kan zich totaal niet vinden in deze actie en organiseert een handtekeningenactie. Dit levert 129 handtekeningen op van Veenendalers die toch liever onder het gezag van Rhenen blijven. De lijst maakt echter weinig indruk en Rhenen krijgt als antwoord dat ze dergelijke acties in het vervolg maar beter achterwege kunnen laten. Rhenen probeert het nogmaals door middel van een onhandige protestbrief met daarin verdekte kritiek. Dit pakt echter niet voordelig uit voor Rhenen en leidt er zelfs toe dat Rhenen buitenspel komt te staan.
De voorstanders van een zelfstandig Veenendaal doen er eind juni nog een schepje bovenop. Ze sturen een lijst met klachten naar Utrecht, waarin onder andere de handtekeningenactie van Rhenen wordt bekritiseerd. De vele handtekeningen zou Rhenen slechts te danken hebben gehad aan bedreigingen, beloftes en het ‘rondschenken van jenever’. Dit maakt indruk. Nog dezelfde dag besluiten de Representanten ‘s Lands Utrecht definitief dat Veenendaal zich los mag maken van Rhenen.
Op 30 juni 1795 is dit een feit en wordt Stichts Veenendaal, met haar 1947 inwoners, een zelfstandige municipaliteit (gemeente). Gelders Veenendaal zal nog 165 jaar (tot 1960) bij de gemeente Ede blijven.
De eerste officiële brief volgt op 2 juli en is gericht aan municipaliteit Rhenen: ‘Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap! Medeburgers! De Municipaliteit van Stichts Veenendaal geven bij dezen kennis dat ze aangesteld zijn tot uitoefening van de politie alhier en bedanken dus uit naam van de stemgerechtigde burgers hiermede de Maire en Municipaliteit van Rhenen voor verdere uitoefening der politie en justitie over Stichts Veenendaal. Blijve na heil en broederschap, Uwe toegedane Medeburgers.’
Een antwoord van Rhenen blijft uit.
